Jakie standardy muszą spełniać strony internetowe podmiotów publicznych?

W obecnych czasach znaczna większość urzędów i instytucji publicznych komunikuje się ze swoimi odbiorcami głównie za pomocą kanałów internetowych. Podstawą są przejrzyste strony www oraz funkcjonalne aplikacje mobilne. To jednak nie wystarczy. Dziś, aby mogły służyć one wszystkim użytkownikom, spełniać muszą konkretne wymogi ustawowe. W poniższym artykule przedstawiamy najważniejsze wymagania i założenia prawne – przedstawiamy WCAG 2.1.

Dziś w Polsce elektroniczny obieg informacji jest na tyle powszechny, że właściwie stał się normą. Niestety, nie dla wszystkich – wciąż część obywateli naszego kraju nie ma do niego dostępu. Problem ten bezpośrednio dotyczy osób z różnymi niepełnosprawnościami — w Polsce takich osób jest około 5 milionów, co stanowi 12% całej populacji, kwestia ta ma również związek z osobami zmagającymi się z różnymi dysfunkcjami. Zjawisko tzw. wykluczenia cyfrowego dotyczy w szczególności osób niewidomych i słabowidzących, głuchoniemych i słabosłyszących oraz osób mających trudności w posługiwaniu się myszką i klawiaturą, a także osób starszych (w naszym kraju jest około 4 milionów osób powyżej 65. roku życia), osób z trudnościami w komunikowaniu się z otoczeniem oraz osób nieodróżniających kolorów, jak również osób borykających się z takimi dysfunkcjami jak dysgrafia i dysleksja.

Ustawa o dostępności cyfrowej

Problem ten rozwiązać ma uchwalona przed Sejm RP i podpisana przez prezydenta ustawa o dostępności cyfrowej stron www i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych (Dz. U. 2019 poz. 848), która weszła w życie 4 kwietnia 2019 roku. Nowelizacji prawa wymagały od nas rozporządzenia unijne – ustawa wdraża dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/2102 z dnia 26 października 2016 roku w sprawie dostępności stron internetowych i mobilnych aplikacji organów sektora publicznego (Dz. Urz. UE L 327 z 02.12.2016, str. 1). Jako dostępność cyfrową rozumieć należy zasady i techniki, stosowane przy projektowaniu, tworzeniu, utrzymywaniu i aktualizowaniu stron internetowych oraz aplikacji mobilnych, tak by były one bardziej przystępne dla wszystkich użytkowników Internetu.

Dotychczas wymogi dotyczące dostępności stron internetowych dla osób niepełnosprawnych w naszym kraju określał akt wykonawczy do ustawy z 17 lutego 2005 roku, o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 570 ze zm.), czyli Krajowe Ramy Interoperacyjności – KRIR. Jednak sformułowane w ten sposób ramy prawne były niewystarczające dla zapewnienia zgodności przepisów krajowych z prawem Unii Europejskiej.

Nowa ustawa z dnia 4 kwietnia 2019 roku stanowi próbę gruntownego uporządkowania kwestii dostępności cyfrowej, obligując podmioty publiczne do spełnienia określonych wymagań. Co więcej, nowe rozporządzenie jest nie tylko dyrektywą Unii Europejskiej, wpisuje się ono także w szersze działanie polskiego rządu, jakim jest Program Dostępność Plus. Celem Programu jest zapewnienie swobodnego dostępu do dóbr, usług oraz możliwości udziału w życiu społecznym i publicznym osób o szczególnych potrzebach.

Jakie zmiany wprowadza nowa ustawa?

Ustawa nakazuje zwiększenie dostępności cyfrowej stron internetowych oraz aplikacji mobilnych na podstawie wspólnych wymogów dostępności dla osób zmagające się z różnymi rodzajami niepełnosprawności oraz z dysfunkcjami. A zatem wszystkie urzędy i instytucje publiczne wdrożyć muszą jednolite standardy. Nowe prawo nakłada na urzędy i instytucje publiczne obowiązek prezentowania informacji w Internecie w formie dostępnej dla wszystkich, bez wyjątku. Co to oznacza? Ustawa wprowadza obowiązek zamieszczania na stronach www:

• wszystkich podstawowych danych o urzędzie, w tym danych kontaktowych,
• narzędzi służących do kontaktu – np. formularza kontaktowego czy tłumacza języka migowego online,
• deklaracji dostępności,
• nawigacji,
• odnośnika do strony podmiotowej BIP,
• informacji związanych z bezpieczeństwem publicznym,
• informacji o sytuacji kryzysowej,
• wszystkich wzorów dokumentów urzędowych i umów, w taki sposób, aby osoby niewidome mogły odczytać je za pomocą programów ułatwiających im korzystanie z komputera.

Zamieszczona na stronie www lub aplikacji mobilnej deklaracja dostępności ma za zadanie informować osoby z ograniczeniami funkcjonalnymi, czego mogą oczekiwać podczas korzystania z niej. Zawarte mają być również informacje o dostępności architektonicznej dla osób niepełnosprawnych, budynku będącego siedzibą danego podmiotu publicznego. Nowe przepisy nakazują także coroczny przegląd informacji zawartych w deklaracjach dostępności, zobowiązując podmiot publiczny do jej niezwłocznej aktualizacji.

Wprowadzone przez dyrektywę zmiany mają przyczynić się do wyeliminowania barier w dostępie do informacji prezentowanych przez sektor publiczny dla wszystkich obywateli. Dzięki temu będą oni mogli łatwiej korzystać z przysługujących im praw, a co za tym idzie prowadzić samodzielne i niezależne życie.

Kogo obowiązują wymagania zawarte w nowej ustawie?

Nowelizacja dotyczy głównie podmiotów publicznych, czyli jednostek sektora finansów publicznych, państwowych jednostek organizacyjnych bez osobowości prawnej, jednostek prawnych, utworzonych w celu zaspokajania potrzeb o charakterze powszechnym, które finansowane są ze środków publicznych w ponad 50%, niemających charakteru przemysłowego ani handlowego, czyli m.in. szkoły, urzędy miast i gmin, ministerstwa, urzędy wojewódzkie oraz placówki służby zdrowia. Ustawa obejmuje także organizacje pozarządowe, działające na rzecz ochrony i promocji zdrowia osób niepełnosprawnych oraz osób w wieku emerytalnym.

Obowiązki nakładane na urzędy i instytucje publiczne przez nową ustawę powinny być tylko formalnością, gdyż od 2015 roku w Polsce obowiązuje Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 kwietnia 2012 roku w sprawie Krajowych Ram Interoperacyjności, minimalnych wymagań dla rejestrów publicznych oraz wymiany informacji w postaci elektronicznej, a także minimalnych wymagań dla systemów teleinformatycznych. Rozporządzenie to nakładało podobne obowiązki na podmioty publiczne co ustawa z dnia 4 kwietnia 2019 roku. Jednak mimo tego, część urzędowych stron internetowych oraz aplikacji mobilnych nadal nie spełnia wymagań dostępności cyfrowej.

Nieprawidłowości w wymaganej dostępności cyfrowej

Nieprawidłowości dotyczące zapewnienia wymaganej dostępności serwisów internetowych i aplikacji mobilnych dla osób niepełnosprawnych, wciąż jest wiele. Wynikiem tego jest sytuacja, w której duża grupa użytkowników Internetu ma utrudniony bądź wręcz uniemożliwiony dostęp do istotnych treści. Do najczęstszych nieprawidłowości i błędów pojawiających się na stronach internetowych pod względem dostępności cyfrowej należą:

• błędy utrudniające właściwe odczytywanie zawartości strony przez programy asystujące,
• brak możliwości nawigacji po stronie internetowej dla użytkowników posługujących się wyłącznie klawiaturą,
• niedostosowanie stron do wymagań osób słabowidzących,
• niedostępność materiałów multimedialnych dla osób niewidomych i głuchych,
• brak transkrypcji tekstowej materiałów audio oraz brak napisów lub audio deskrypcji dla materiałów wideo, uniemożliwiając korzystanie z takich materiałów osobom niewidzącym.

Aby pomóc podmiotom publicznym w wypełnieniu narzuconych przez nową ustawę wymogów oraz wyeliminować wszelkie nieprawidłowości związane z dostępnością cyfrową i uczynić Internet przestrzenią pozbawioną barier, Ministerstwo Cyfryzacji podejmuje działania informacyjne oraz prowadzi programy edukacyjne na rzecz poszerzania wiedzy i budowania świadomości z zakresu dostępności cyfrowej. Ponadto, resort na specjalnej stronie internetowej poświęconej sprawom związanym z dostępnością cyfrową udostępnia bazę wiedzy wraz ze wszelkimi niezbędnymi informacjami dotyczącymi przebudowy strony www.

Co grozi za brak dostępności cyfrowej?

Do tej pory urzędom i instytucjom publicznym za niską dostępność cyfrową oraz nieprawidłowości z nią związane nie groziły żadne konsekwencje. Jednak ustawa z dnia 4 kwietnia 2019 roku o dostępności cyfrowej stron www i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych, wprowadza groźbę kary finansowej. Przewidziane w projekcie kary prezentują się następująco:

• kara do 10 tys. zł — na organ, który w sposób nieuzasadniony uporczywie unika zapewnienia dostępności,
• kara do 5 tys. zł – za niesporządzenie i nieopublikowanie oświadczenia o dostępności bądź opublikowanie deklaracji w formie nieodpowiadającej narzuconym wymogom technicznym.

Za monitoring wdrożenia przepisów ustawy o dostępności stron internetowych i aplikacji mobilnych odpowiada Ministerstwo Cyfryzacji. Resort ten ma prawo składać wystąpienia do podmiotów publicznych w sprawach związanych z dostępnością cyfrową oraz nałożyć karę na organ, który uchylał się będzie od obowiązku zapewnienia dostępności cyfrowej swoich kanałów internetowych. Pełną dostępność wszystkie strony internetowe urzędów i instytucji publicznych osiągnąć mają najpóźniej w 2020 roku, a aplikacje mobilne w 2021 roku.

Wytyczne dotyczące dostępności stron internetowych

Dostępność cyfrowa oznacza także zgodność z wymaganiami aktualizacji standardu WCAG 2.1, określonymi w tabeli załączonej do ustawy. Wymagania są spójnie z pkt 9, 10 i 11 normy EN 301 549 V2.1.2.

WCAG (ang. Web Content Accessibility Guidelines), czyli „wytyczne dotyczące dostępności stron internetowych” to zebrane rekomendacje dotyczące dostępności, sposobu tworzenia i rozwoju stron z myślą o zapewnieniu jak najwyższej ich czytelności dla jak największej liczby odbiorców, ze szczególną uwagą na osoby niepełnosprawne oraz osoby z dysfunkcjami. Zasady te dedykowane są głównie trzem grupom użytkowników: osobom słabowidzącym, osobom z problemami poznawczymi, w tym osobom z niepełnosprawnością intelektualną oraz seniorom, a także użytkownikom urządzeń mobilnych. Aktualizacja standardu WCAG 2.1 uwzględnia również nowe technologie asystujące i nowoczesne sposoby na interakcję użytkownika z urządzeniem i interfejsem. Więcej szczegółów znajdziesz pod tym linkiem – WCAG .

Do podstawowych elementów, jakie cechować powinny kanały internetowe, według standardu WCAG 2.1 należą:

• kompatybilność – treści i materiały prezentowane mają być w sposób zrozumiały i prawidłowo interpretowany przez maksymalnie dużą gamę terminali użytkownika, powinny także współgrać z narzędziami wspierającymi korzystanie z Internetu np. z tzw. czytaczem dla osób słabowidzących,
• zrozumiałość – wszystkie elementy informujące np. nawigacja oraz elementy wymagające akcji użytkownika np. konkretne przyciski, mają być prezentowane zrozumiale dla każdego użytkownika. Ponadto, w przypadku informacji o szczególnej wadze musi on otrzymać wszelkie rady i dodatkowe informacje umożliwiające ewentualne skorzystanie z funkcjonalności związanych z prezentowaną informacją,
• funkcjonalność – prezentowane informacje mają być w pełni dostępne zarówno za pomocą klasycznych kanałów, np. komputera, jak i odczytywane w całości przy użyciu możliwie najszerszej liczby narzędzi, np. przez czytnik ekranu osoby niewidomej czy programy powiększające dla osób słabowidzących, a także możliwe do odczytania na tablecie oraz smartfonie,
• postrzegalność – wszystkie elementy na stronie przedstawione muszą być w sposób umożliwiający ich postrzeganie za pomocą różnych zmysłów (nie wszyscy użytkownicy Internetu posługują się tymi samymi zmysłami).

Elementy dostosowujące stronę www do potrzeb osób niepełnosprawnych

Aby dostosować stronę do potrzeb osób niepełnosprawnych, walcząc tym samym z wykluczeniem cyfrowym, warto zwrócić uwagę między innymi na elementy, które przedstawiamy poniżej:

• możliwość wyboru rozmiaru czcionki
• opisy materiałów graficznych
• nawigacja bez użycia myszki
• napisy do materiałów audio i wideo

To opcja znacząco zwiększająca dostępność strony internetowej, dzięki której osoby słabowidzące mogą sprawnie z niej korzystać. Dodanie alternatywnych opisów do każdej umieszczonej na stronie grafiki, pozwala osobom niewidomym i niedowidzącym zdobyć informację prezentowaną na takim materiale. Większość niepełnosprawnych użytkowników nie posługuje się myszką. Korzystając ze strony, używają jedynie klawiatury, a po aplikacji poruszają się za pomocą dostępnych skrótów i komend tekstowych, dlatego nawigacja jest niezbędna.

Aby wszystkim, także osobom niewidomym i głuchoniemym umożliwić korzystanie ze strony w pełni, do materiałów multimedialnych należy dołączyć transkrypcje tekstowe nagrań audio, z kolei do plików wideo dodać napisy.

• kontrast kolorystyczny
• przejrzysta i przewidywalna struktura strony

Zlewające się kolory znacznie utrudniają odczytywanie strony. Dlatego warto zastosować takie, które wyraźnie ze sobą kontrastują, np. czerń i biel. Istnieje także możliwość zastosowania specjalnej wtyczki, która zmienia kolorystykę na potrzeby osób niedowidzących.

Zadbanie o spójną i łatwą w obsłudze stronę internetową ułatwi jej obsługę osobom niepełnosprawnym za pomocą specjalnych czytników lub samej klawiatury. Na przewidywalność i przejrzystość strony wpływa również odpowiednie oznaczanie tytułów i nagłówków, powtarzalne i logiczne menu na wszystkich podstronach oraz ograniczenie liczby wymaganych kliknięć.

Jak projektować strony i aplikacje, które walczą z wykluczeniem cyfrowym?

Projektowanie kanałów oraz prowadzenie skutecznych działań, które zwiększają dostęp do stron internetowych i aplikacji mobilnych dla osób z różnymi niepełnosprawnościami oraz dysfunkcjami warto oddać w ręce specjalistów. Dzięki profesjonalnej wiedzy i doświadczeniu zadbają nie tylko o to, aby Internet był przestrzenią pozbawioną barier — poprzez zapewnienie swobodnego dostępu do serwisów dla wszystkich użytkowników, bez wyjątków, ale jednocześnie zadbają także o korzystne pozycjonowanie kanałów internetowych w wyszukiwarce.